Vinstri grænt og kommúnistaflokkar Evrópu

„Grænn í gegn“ er frasi sem nú heyrist í náttúruverndarumræðunni og virðist vísa til þess að viðkomandi sé á einhvern hátt hreinni eða heilli í afstöðu sinni til umhverfisverndar en einhverjir viðmiðunarhópar. Vinstri hreyfingin grænt framboð hefur sterklega gert tilkall til hreinleikastimpilsins en svo virðist sem mjög margir, ekki síst á miðju og til hægri í stjórnmálum, séu vantrúaðir á réttmæti þess. Skýringin er ekki aðeins sú augljósa að þar sem fulltrúar Vg hafa verið í þeirri stöðu að axla ábyrgð á atvinnumálum þá hafa þeir, líkt og aðrir, ýmist stutt eða ekki sett sig á móti virkjunum og stóriðju, t.d. stóriðjuuppbyggingu með norðlenskri orku við Húsavík, orkusölusamninga OR við Alcan vegna stækkunar álversins í Straumsvík, virkjanir í neðri hluta Þjórsár og svo framvegis. Rætur þessarar vantrúar liggja ekki síður í sögulegum skýringum þess að flokkarnir yst til vinstri í Evrópu tóku náttúruvernd svo sterklega upp á sína arma eins og hér verður rakið í stuttu máli.

 

Sameiginleg afstaða Sjálfstæðisflokks og Vg til aðildar að Evrópusambandinu vakti nokkra athygli, ekki síst þegar litið er til þess hve nátengd hún er efasemdum og andstöðu kommúnistaflokka Evrópu sem nú fylkja sér flestir undir merkjum vinstri grænna á Evrópuþinginu. Það kemur þó ekki á óvart að málefnaáherslur og afstaða Vg dragi dám af bandalagi evrópskra flokka yst á vinstri kantinum þar sem flokkurinn lítur beinlínis á samtökin GUE/NGL sem sinn flokkahóp í Evrópu og sendir m.a. fulltrúa á þing samtakanna.

 

GUE/NGL er skammstöfun sem stendur fyrir Gauche Unitaire européenne eða European United Left/Nordic Green Left, samband Evrópuþingmanna þessara tveggja pólitísku sambanda og stofnað m.a. til að takast á við hugmyndafræðilegar afleiðingar falls Sovétblokkarinnar fyrir flokkana yst til vinstri í Evrópu. Gömlu kommúnistaflokkarnir voru í raun í leit að nýjum grunni til að fóta sig á og höfða til kjósenda eftir nýjum leiðum. Eins og fram kemur í lýsingu á aðdragandum á vefsíðu European United Left komu áherslurnar á friðar- og umhverfismál auk femínisma strax fram. Vaxandi efasemdir um Evrópusambandið fylgdu síðar en fræ þeirra sjást í gamalkunnugu andófi gegn markaðsvæðingu:

 ...in June 1998, personalities from a number of left socialist, Communist and red-green parties of the European Union met in Berlin on the eve of the 1999 elections to the European Parliament to think about new forms and ways of cooperation. Many parties of the transforming European Left, after a phase of difficult reorientation of their politics after the upheavals of 1989/90, had reached the conclusion that it was high time to build up a more concrete collaboration, so as to convey a common profile to this European Left. As a result of the meeting, thirteen European Left-wing parties in January 1999 in Paris for the first time elaborated and passed a common call to the European elections addressed to all people living in the EU. In this call, the participating left parties formulated common aims and key ideas for a social and ecological, democratic and peaceful, solidarity-based Europe as well as an outline of common goals for their cooperation in the EU. After the elections in June 1999, the Confederated Group of the United European Left/Nordic Green Left (Gauche Unifiée Européenne/Nordic Green Left, abbr. GUE/NGL) in the European Parliament was formed on that basis. [...] In the light of the strength and tradition as well as the expectations of the European workers’, feminist, ecological and peace movements, it is high time that the political Left live up to that responsibility. We want to contribute to the formulation and realisation of political strategies. This without any doubt is the central challenge to Left parties in the EU and in Europe in a situation, in which neo-liberal thought has apparently conquered ever more space in the minds of people, in a situation of seeming absence of alternatives to capitalist market logic, to cost reductions and to the rigid and outrageous social demolition, yes indeed to the economic market sale of the whole society. 

Hér á Íslandi var stofnaður flokkur með sömu áherslum þetta sama ár og tók sér einmitt hina algengu skírskotun til „vinstri“ og „græns“ sem nafn.

 

Stærsti aðildarflokkurinn að GUE/NGL og einn af stofnendum GUE kennir sig einnig við vinstrið. Það er þýski Vinstriflokkurinn, Die Linkspartei/PDS (Partei des Demokratischen Sozialismus) eða Die Links. Fram að falli Berlínarmúrsins hét flokkurinn Sósíalíski einingarflokkurinn og réð Alþýðulýðveldinu Þýskalandi.

 

Annar aðildarflokkur GUE þótt hann eigi ekki fulltrúa á Evrópuþinginu er Kommúníski verkalýðsflokkurinn í Ungverjalandi sem varð til 1989 við endurskipulagningu Sósíalíska verkalýðsflokksins, fyrrum valdaflokks landsins.

 

Í kjölfar 1989 til 1990 og þess „umróts“ (upheavals skv. GUE) sem þá varð við fall Sovétríkjanna og kommúnistastjórna Austur Evrópu hafa jaðarflokkar yst til vinstri almennt spjarað sig mun betur á Norðurlöndunum og í Suður-Evrópu en í Mið- og Austur-Evrópu. Fylgið hefur jafnan verið um og yfir 10% á Norðurlöndunum sem er af sumum talin ein af skýringum þess að þar hafa flokkar græningja ekki náð sömu stærð og fótfestu og víða annars staðar í Evrópu. Stærsta flokknum innan GUE/NGL, arftaka Austurþýska kommúnistaflokksins, Links/PDS hefur raunar tekist að endurheimta brotabrot af fyrri styrk.

 

Þessi árangur Links/PDS hefur vakið athygli hinna arftaka kommúnistaflokkanna sem líta sumir hverjir á GUE/NGL samstarfið sem stökkpall til áhrifa. Áhersla er lögð á að finna breiðari samsvörun með kjósendum eins og kemur til dæmis fram í viðtali við leiðtoga Kommúnistaflokks Bóhemíu og Móravíu í Tékklandi, (KSCM) sem birtist 2003. Þessi arftaki tékkneska kommúnistaflokksins hefur verið stoltur af kommúnískri arfleifð sinni þótt hann hafi orðið að breyta stefnu sinni til að uppfylla lög sem sett voru eftir 1989. Í viðtalinu lýsir Jiri Dolejs aðdáun sinni á því hvernig PDS tekst að ná til grasrótarinnar með því að nálgast „framtak almennings á sviði friðar, umhverfismála og félagsmála“. Hann segir þetta fordæmi fyrir Kommúnistaflokk Bóhemíu og Móravíu um hvernig opna megi stefnuna til að breikka skírskotunina: „Því meira sem flokkarnir opna stefnu sína, því fleiri kjósendur eru þeir að ávarpa“.

 

Leið flokkanna yst á vinstri kantinum, m.a. arftaka gömlu kommúnistaflokkanna í Austur Evrópu, til að tryggja sér framhaldslíf og breikka skírskotun sína meðal kjósenda hefur því einkum falist í að taka umhverfis- og friðarmálin auk kvenréttindabaráttunnar upp á sína arma auk fleiri félagslegra réttlætismála en auk þess hefur vaxandi tortryggni gætt í garð meintrar „nýfrjálshyggju“ og kapítalisma Evrópusambandsins, ekki síst í kjölfar Maastricht sáttmálans. Þetta tvennt fer svo oft saman þannig að stundum er erfitt að greina hvaða hluti orðræðunnar er í þágu náttúruverndar og hvað er barátta gegn fjölþjóðlegum stórfyrirtækjum og fjármagni. Sumir ganga svo langt að halda því fram að ekki sé hægt að vera grænn án þess að vera rauður.

 

Stellan Hermansson, framkvæmdastjóri Nordic Green Left hópsins á Evrópuþinginu var sérstakur gestur á Landsfundi Vg 2003 og í ávarpi sínu vék hann bæði að Evrópuandstöðunni og því erfiða verkefni að byggja upp á ný flokkanna yst til vinstri, einkum í Mið- og Austur Evrópu. Ein af leiðunum var að pakka rauðu fánunum og tilvísunum til sósíalismann en taka upp aðrar áherslur:

 Núna erum við að reyna að mynda tengsl við vinstri- og framfarasinnuð öfl í þessum tíu væntanlegu aðildarríkjum. En eins og þið getið ímyndað ykkur þá er erfitt að byggja upp nýjar og lýðræðislegar vinstrihreyfingar sem geta unnið hylli fólks á skömmum tíma. Ég er viss um að til lengri tíma litið munu hugmyndir um félagsleg réttindi og réttlæti, jafnrétti og raunverulegt lýðræði ná fótfestu innan nýrra, framfarasinnaðra stjórnmálahreyfinga í Mið- og Austur-Evrópu þótt þær gangi ekki endilega fram undir merkjum sósíalisma eða rauðum fánum. Það er heldur ekki nafnið sem máli skiptir heldur innihaldið, hugmyndirnar og hugsjónirnar. [...] 

Og Stellan er sammála Jiri Dolejs frá Kommúnistaflokki Bóhemíu og Móravíu, leiðtogum Links/PDS og stofnendum GUE um hvaða mál vinstri flokkarnir geti tekið upp til að ná fótfestu:

 Og það er mín sannfæring að með samþættingu grænna og kvenfrelsis hugmynda, ásamt nútíma stéttargreiningu og félagslegum áherslum, þá getum við þróað öfluga vinstrihreyfingu sem eftirspurn er eftir í okkar samfélagi. 

Á flokksþingi Vinstri grænna í byrjun september 2006 var rauði þráðurinn í umræðum einmitt sá að flokkar sem láta sig umhverfismál og jafnrétti varða verði að vera róttækir og að hægriflokkar geta ekki eignað sér þessa málaflokka. Svandís Svavarsdóttir borgarfulltrúi Vg orðaði þessa hugsun beint út: „Það er ekki hægt að vera grænn án þess að vera vinstri“.

 

Í grein sem Kolbrún Halldórsdóttir, þingmaður Vg, ritaði um umhverfisstefnu Samfylkingarinnar í Morbunblaðið 21. september 2006 sagði hún að í aðdraganda kosninga sé „eðlilegt að flokkarnir kíki í fataskápinn og verði sér úti um ný spariföt ef þau gömlu eru ekki lengur klæðileg.“ Hún kveðst fagna því að allir stjórnmálaflokkar séu að vakna til vitundar um mikilvægi umhverfismála en hnýtir svo aftan við: „En helst hefði ég kosið að slík stefna og stefnubreytingar risti djúpt og séu trúverðugar.“

 

Kaldhæðnin í núverandi stöðu er einmitt sú að sífellt fleiri kjósendur sem telja sig á miðjunni eða til hægra efast nú um að hin mikla og samræmda áherslubreyting flokkanna yst til vinstri í evrópskum stjórnmálum í kjölfar hruns kommúnistaflokka gömlu Austur Evrópu og skipulögð upptaka umhverfismála og jafnréttismála til að „breikka skírskotun“ flokkanna meðal almennra kjósenda risti í raun djúpt eða sé trúverðug þegar grannt er skoðað. Þegar umhverfisverndarfólk sem telur til sig á miðju eða til hægri í litrófi stjórnmálanna horfir yfir þessa sögulegu umbreytingu vinstrihreyfingarinnar í Evrópu frá rauðu yfir í grænt vakna efasemdirnar um að í raun sé á ferð frekar gamaldags afturhaldspólitík og baráttu gegn „auðhringjum“ í nýjum grænum sparifötum af því gömlu fötin voru ekki lengur klæðileg. Sífellt fleiri einlægum náttúruverndarsinnum, sem styðja aðra stjórnmálaflokka, svíða mjög endurteknar aðdróttanir um að þeirra skoðanir séu ekki jafn „heilar“ eða trúverðugar og sú stefnubreyting sem mótuð var sameiginlega af gömlu kommúnistaflokkunum sem viðbrögð við falli Austurblokkarinnar. Einmitt þess vegna er nú gerð alvarlega atlaga að því að hrifsa gæðavottunina „grænn í gegn“ úr höndum fulltrúa þessarar arfleifðar í íslenskum stjórnmálum.

Athugasemdir

[Siddi (IP-tala skráð) 9.4.2007 kl. 13:30]

Magnað að Vg-liðar eru búnir að taka alla þá linka sem þeir höfðu til þessara kommúnista út.